मेरो सरस्वती पूजा

माघ ०६ गते अर्थात जनवरी २० को विहान म मिर्मिरेमा नै उठें । 

सरस्वती पूजा पनि भएको र दिनभरी नै व्यस्त रहनु पर्ने भएको हुनाले समयलाई योजनाबद्ध तरिकाले व्यवस्थापन गर्नु पर्नै चुनौति मेरो सामु लमतन्न परेको थियो । आज भारतका प्रख्यात योग गुरु रामदेवले नेपालीहरुका लागि हरिद्वारमा आयोजना गरेको योग शिविरको अन्तिम दिन हेर्ने मेरो अभिलाषा लाई तुषारापात गरिदिएको थियो लोडसेडिंगले । जम्मा १५ मिनट भए पनि समापनको दिनको आरम्भको सम्बोधन कार्यक्रम हेर्न पाएकोमा म सरस्वती माता प्रति कृतज्ञ भएको थिए । 

मेरो नित्य गर्ने योग सकेर जे त पर्ला भनि चिसो पानीले नै नुहाउने विचार गरें । तर बाथरुमको सावर वनाउन दिएको हुनाले बैकल्पिक धारोको टुटी वाट वाल्टीमा पानी संकलन गरी मगले नुहाउनु पर्ने भयो । वैकल्पिक धारोको पानी सिधै टवको एक छेउमा मात्र खस्ने गरी त्रुटिपूर्ण तरिकाले वनाईएको हुनाले वाल्टी भुईँमा राख्दा पानी पाखा जाने भयो । अगाडि तेर्सिएको समस्यालाई काटेको सानो टुक्रा पाईपले समाधान गर्न सकेन् । केही दिन अगाडि हेरेको अमिर खानको थ्रि ईडियट चलचित्र सम्झदै परि्स्थतिजन्य समाधान खोज्ने तिर मेरो दिमाग लागिसकेको थियो । प्लास्टिकको एउटा झोलाले मेरो समस्याको अल्पकालिन समाधान गरिदियो । 

पूजा कोठामा गएर सरस्वतीको आराधाना गरे । आज मेरो साथ दिन आईपुग्ने सरस्वती यन्त्रलाई यही ल्याएर राख्छु भन्दै पुस्तकमा उपलव्ध केही र आफैलाई कण्ठ आउने दुईवटा मन्त्रह्ररु जपें । त्यसपछि म पुत्र सिरिन संग मेरो कार्यालयको नजिक स्थापित सरस्वतीको मन्दिर गएं । 

सवैभन्दा पहिला मैले मन्दिरलाई दाहिने परिक्रमा गर्ने सोचका साथ मन्दिर प्रांगणको बाह्य वृतमा पाईला राख्दा राख्दै बाँयातिर रहेको विशाल घण्टीमा मेरो ध्यान गयो । दर्शनार्थीको लामलाई बीचैमा छिचोलेर मैले घण्टि तिर हात के बढाएको थिए लाममा उभिएकी रातो सारीमा सजिएकी म भन्दा केही बर्ष पाकी देखिने महिलाले पनि घण्टिमा हात बढाईन् । हाम्रा हातहरु एकै पटक जस्तो अघि वढे तर मैले उनको पालो मिचेको जस्तो अनुभुति गरें । यो अनुभुतिको कारण मैले उनको अनुहार हेरें । तिनले पनि मलाई हेरिन । हामी हेराहेरमा अलमलियौ । घण्टि बजाउने अबसर अरुले नै लिए । मलाई केही हतार थिएन् । केही क्षण पछि घण्टि खालि भयो । मेरो पालो थियो । ती महिलाको ध्यान घण्टिमा भन्दा अन्यत्रै भएको मैले लख काटें । अब म एक्लो थिए । घण्टि पुरै मेरो नियन्त्रणमा थियो । मैले ती महिलालाई यो पालो तपाईको हो भनेर संकेत गरें । उनले अति नै भव्य मुस्कानले मेरो संकेतलाई प्रत्युत्तर पस्कदै घण्टि बजाईन् । मैले सरस्वती देवीको प्रांगणमा एक अपरिचित व्यक्तिलाई उनले चाहेको केही दिन सकें । सारै हर्षित भएं । मैले उनलाई मेरो आफ्नो केही दिईन् । उनको मसंग जे थियो त्यहि दिएं । मलाई लाग्यो आजको पावन तिथिमा दिनको शुरुवात अति नै विशिष्ट रुपमा भएको छ ।

धोविघाट र झम्सिखेलको साँधमा वनाईएको यो आस्थाको केन्द्रमा शारदादेवीका दुई मूर्तिहरु प्रतिस्थापित गरिएका छन् । मैले ठूली शारदाको चरण स्पर्श गर्दै एक वालिकासंग रमाईलो पस्केको थिंए । "विद्यादेवी र तिमी को अग्लो ? " जवाफमा तिनले अविस्मरणिय मुस्कान फर्काएकी थिईन् । मुस्कानको प्रत्युत्तरमा मैले भने" तिमी पनि भविष्यमा यस्तै अग्ली हुन्छ्यौ ? " नेपालमा रमाउनुको आनन्द यसैमा छ । तपाई जुन सुकै समयमा जहाँ पनि रमाईलो वाँड्न सक्नु हुन्छ र यसले जीवनलाई घनिभूत वनाउन सक्नु हुन्छ । अहिले सम्म मैले सार्वजिक स्थल या सवारी साधनमा अरुको म संग थाँति भएको रमाईलो बाँड्न पाएको छु । म संग कुरा गर्ने अपरिचितले असुरक्षित महशुस गरेको सम्झना म संग छैन् । हामी नेपालीको लागि यसरी खुलेर एक अर्कामा हराउन सक्ने स्थल विश्वमा अन्यत्र कही छैन् । यो हाम्रा पुर्खाले हामीलाई सुम्पेर अहिले सम्म सुरक्षित रहेको हामी सवै रमाउन सक्ने अमूल्य निधि होईन त ?

मन्दिर परिसरमा अर्को पनि एउटा अविस्मरणिय क्षण सिर्जना भयो । मन्त्र लेखिएको सुनको जलप लागेको सरस्वति यन्त्र सधैको लागि म संग हुने क्षण थियो त्यो । मैले एउटा यन्त्रको माग राखें प्रसाद पनि वितरण गरिरहेका भाईहरु संग । सिरिन पनि नजिकै थियो । पहिले देखि योजना नगरेको एउटा विचार मनमा उव्जियो र भने-

 "तिमी पनि एउटा यन्त्र लिन्छौ त ?" 

 उसले सकारात्मक भाव जनायो । यन्त्र वापत लिईने सहयोगको रकम तिर्न के लागेको थिएं, उसले भन्यो  

"म यो अस्तिको एक हजारवाट किन्छु । "

केही समय अघि एउटा प्रवचन दिन जान तयार हुदै गर्दा विचार गरिएर छानिएको टाई र जुत्ता लगाउदै मैले उसलाई भनेको सम्झे । 

 "मेरो प्रवचनलाई प्रभावकारी बनाउन मेरो व्यक्तित्वमा यिनले पनि केही मूल्य थप गर्छन् ।"  

"त्यसो भए हिड्ने वेलामा दक्षिणा दियो भने साईत पर्छ भन्छन् तपाईसंग अहिले त्यो अवसर छ" उसले ठट्टामा भनेको थियो । 

मैले पनि त्यो अवसरलाई थप उत्पादनमूलक वनाउने लक्ष्यका साथ उसलाई एक हजारको नोट तेर्स्याउदै भनेको थिंए- 

"म तिम्रो तर्कवाट प्रभावित भएं तर मैले नसोचेको कुनै गहकिलो काम गर्नु ।"  

उ आश्चर्यचकित भएको थियो ।

ओहो ! यो त मैले नसोचेको काम भयो । म हर्षले विभोर भंए । मलाई पुत्र सुखको एक अर्को क्षण भेटेको अनुभुति भयो । केही समय अघि मन्दिर आउदै गर्दा मैले ट्याक्सी चालक माईल्दाईलाई ठट्यौलि पारामा भनेको थिए । 
  
"असल पुत्र हुन सजिलो कि असल पिता ? "

रामदेव गुरुले पटक पटक भन्ने गरेको वाक्य "असल शिष्य भन्दा असल आचार्य बन्न कठिन छ" यहां स्मरणिय छ । असल पुत्र या शिष्य हुने अभिभारा आफ्नो हातमा हुन्छ तर उल्लेखित अन्य दुई असल पात्र बन्ने या नवन्ने भन्ने अरुको हातमा । अरुको मन जित्न विवेक, विचार र व्यवहारले मात्र सकिन्छ जुन सहज हूदैन । मन नजिति न त असल पिता वन्न सकिन्छ न त असल आचार्य नै ।

भगवतीको दर्शन पश्चात म समीपको मेरो कार्यालयमा गएं र केही काम गरें । दिउँसो म सम्मिलित हुनु पर्ने तीन वटा प्रमुख गतिविधि थिए । पहिलो थियो कोटेश्वर महादेवस्थानको एउटा ब्रतबन्धको कार्यक्रम, दोस्रो दुई बजे शिक्षा मन्त्रालयको एउटा बैठक र अन्तिम छोरीको विद्यालयको सांस्कृतिक कार्यक्रमको अवलोकन । संयोग नै हुनु पर्छ कुनै न कुनै रुपमा यी सबै गतिविधिहरु सरस्वतीको आशिर्वाद आवश्यक पर्ने समूहमा भएको मैले वोध गरेको थिएं । 

सरस्वती पूजाको भोलिपल्ट भक्तपुर बहुमुखी क्याम्पसमा व्यक्तित्व विकास र नेतृत्व शीर्षकमा दिनु पर्ने प्रवचनको लागि आवश्यक प्रोजेक्टर र स्पीकर बोकेर कार्यालय नजिक ट्याक्सी खोज्दा मध्यान्हको १२ बजिसकेको थियो । ब्रतबन्धमा सहभागी भएर डा. भट्टराईलाई १ बजे भेटी पुतलिसडकवाट शिक्षा मन्त्रालयको वैठकमा आवश्यक पर्ने सिडी समेत संकलन गर्नु पर्ने भएकोले मेरो मन आत्तिई सकेको थियो सबै काम समयमा भ्याउन सकिन्नकि भनेर । 

भेटिएको ट्याक्सीमा केही नभनी म सामान राखेर बसें । चालकले सीटमा बसी सकेपछी मोलमोलाई गर्न थाल्यो मैले मिटरमा मात्र जाने भने । उसले अडान छोडेन । मैले त्यो सवारी छोडे ।  
अर्को तिर ध्यान केन्द्रित गरे । दोस्रोले मान्यो । मैले ट्याक्सी यात्राको समयको पुरा सदुपयोग गरें मोवाईलको मदतले । घरमा सम्पर्क गरी छोरीको कार्यक्रमको लागि आवश्यक भिडियो क्यामेरा लिएर घर नजिकैको मोडमा आईराख्न अराए । सोचे अनुसारको काम भयो । ट्याक्सी वाट नओर्लिकन नै प्रोजेक्टर र स्पीकर को ठाँउ भिडियो क्यामेराले लिई सकेको थियो । 

महादेवस्थानमा पुगेर ब्रतबन्ध स्थल खोज्न थाले । लौ ! यो त सोच्दै नसोचेको कुरा भयो । जता हेरे पनि जग्गे मात्रै । श्रीपन्चमीको साईतमा विवाह बन्धनमा बाँधिने र ब्रतबन्ध दीक्षीत हुनेहरुको भीड भाड मात्रै । मलाई त आफू सम्मिलित हुने जग्गे पत्ता लगाउन हम्मे हम्मे पर्यो । यस्तो वेलामा हो मन्दिर परिसरमा आसिन सामाजिक संघ सस्था या प्रहरीले मदत पुराउने । मैले उपस्थित एक प्रहरीलाई सोधे पनि । उनी त म भन्दा पनि अनभिज्ञ पो रहेछन् । 

सुरक्षा र सूचना एक अर्का संग परिपुरक छन् । सुरक्षाको अनुभुति गराउने पहिलो विषयवस्तु भनेको सूचना नै हो । तर त्यहां पहिलो थियो दोस्रो थिएन् । केही समय अघि मैले कसै संग व्यक्त गरेको थिए "हाम्रो समस्या भनेको शीशा नहुनुको होईन, थुप्रिएको कसिगंर कसरी बढार्ने भन्ने मात्र हो ।" त्यहि कुराको स्मरण भयो ।

म एउटा समूह वाट अर्को समूहमा जादै परिचितहरुको अनुहार खोज्न थाले । लगभग १० मिनटको मिहिनेत पछी सामान्य हुने स्थिति भयो मेरो । तर अचम्म वटुकहरु त तीन जना पो रहेछन् । म संग दुईवटा मात्र खाम थिए । अर्को आपद आई पर्यो । मैले एक वटुकका अभिभावक संग मलाई हतार भएको अनुरोध गरे । उनले भिक्षा दिनेकामका लागि अरु १० मिनट लाग्ने जानकारी दिए । 

अव म संग १० मिनटमा सक्नु पर्ने तीन वटा काम थिए । महादेवस्थान परिसरमा नै रहेको ज्ञानदेवीको मन्दिर पुग्ने, खाम किन्ने र शौचालय प्रयोग गर्ने । म विजुलीको तोडमा पसल भएको स्थान तिर आए र खाम पाउन सकिने सम्भावना भएको पसलमा गए । पसलमा दुई जना वहिनीहरु थिए । मैले खाम मागे । उनीहरुसंग भएको खाम सानो आकारको मात्र रहेछ । उनीहरु किन सानो खाम राम्रो भनेर तर्क राख्न थाले । मैले तिन वटा खाम लिएर तिनमा पैसा राख्न थाले । ल मार्यो म संग रु ५०० को नोट मात्र रहेछ तर खामको मुल्य २ रुपैया मात्र । साहुनी बहिनीहरु खुद्रा नभए त हूदैन् भन्ने तिर गए म परिस्थितिजन्य उपाय सोच्ने तिर लागे । केही उपयोगी अलि मूल्य बढी भएको सामान छ की भनेर नजर घुमाउन थाले । 

पसलमा त्यस्तो केही थिएन् तर मैले तुरुन्तै एउटा नौलो समाधान सोचें । तीनवटाको सट्टा मेरा दुई खाम दिने । उनीहरुले माने । मैले समयको भरपूर सदुपयोग गर्दै साहुनी बहिनीहरुलाई सरस्वति मन्दिर स्थल कहांनिर हो भनेर सोधे । म परिसरको पुर्वी भागमा रहेको सरस्वति माताको मन्दिरमा पुगें र दर्शन गरे । अव मेरो १० मिनटको समयसीमा किनारा तिर लम्कदै थियो । म संग शौचालय प्रयोग गर्ने काम बाँकिनै थियो । 

म परिसरको उत्तरमा रहेको सार्वजिनक स्थल व्यवस्थापनमा सहयोग पुराउने कार्यालयमा पुगे र कार्यकक्षमा आसिन एक महिला कर्मचारीलाई शौचालय कता छ भनेर सोधे । उनको जवाफले मेरो समस्या समाधान नहुने भयो । उनले जम्मा एउटा शौचालय भएको तर त्यसमा चाबी लागेको यथार्थ वताईन् । म रनभुल्लमा परें । 

राज्यले केही समय अघि सम्पन्न गरेको कालापत्थरको जलवायु परिवर्तनको मन्त्रिपरिषदको वैठक सम्झे । राज्यका प्रमुख कार्यकारीले अगुवाई गरेको कोपेनहेगनको नेपालको जम्बो सहभागीता सम्झे । महादेवस्थान परिसरमा यो जस्तो कुनै विशेष समयमा जम्मा हुने सयौं मान्छे, शौचालयमा लागेको चाबी र राज्यका प्राथमिकता का विषयहरु सम्झे । मैले शीशामा अर्को सघनरुपले टासिएको कसिंगर देखें ।

मैले निमेषभरमा नै वटुकहरुलाई दक्षिणा दिने र मुखसुद्भि गर्ने काम सकें र अभिभावकहरुसंग विदा भएं । अब मलाई ट्याक्सीलिएर डा. भट्टराईकहां पुग्नु थियो । म हतार हतार गर्दै महादेबस्थान परिसरको पश्चिम उत्तरमा अवस्थित सिंढि ओर्लिए । अव मलाई तीनकुनेको कान्तिपुर परिसरको आसपास सम्म हिड्नु पर्ने वाध्यता थियो । भिडियो क्यामेरा र मेरो ल्यापटप भएको झोलाको कारण म द्रुत गतिमा हिड्न पनि नसक्ने स्थितिमा थिए । सिंढिको फेदमा के पुगेको थिए मुलवाटो मा जाम भएर वैकल्पिक वाटो समातेको एउटा नेपाल यातायातको वस पो फेला पर्यो ।  

धन्य! वीणापुस्तक धारिणि ! तिम्रो आशिर्वाद । बसमा म बसेको सीट पछाडी शान्तिनगरमा अध्यापन गर्ने परिचित दीज्यू हुनु हुदो रहेछ । मैले ज्ञानदेवीको पूजा गर्ने दिनको शुभकामना बांडे । अव मलाई डा. भट्टराईलाई मेरो परिवर्तित यात्राको बारेमा जानकारी दिनु पर्ने थियो । मोवाईल सम्पर्क भयो बहांलाईनै ट्याक्सी लिएर आउन भने । हाम्रो १० मिनट पछि शान्तिनगर द्वारमा भेट गर्ने सल्लाहा भयो । मैले दिज्यू संग विदा माग्दै पैसा तिर्ने पर्स छाम्दा फेरी मसंग खुद्रा नभएको यथार्थ सम्झिएं र खलासी भाईलाई त्यो सत्य पस्किए । दिज्यूले म दिन्छु भन्नु भयो । मैले धन्यवाद भन्दै त्यो पर्म कुनै दिन तिर्ने कवोल गरे ।

शान्तिनगरमा ओर्ले पछि म संग भएका दुईवटा काम "भोलिपल्ट प्रवचनमा बाड्नु पर्ने सामाग्रीको फोटोकपी गर्ने र छोरीको कार्यक्रमको लागि भिडियोको चक्का किन्ने " सम्पन्न गर्ने अवसरको खोजीमा लागें । म उपर्युक्त पसलको खोजीमा थिएं । वाटो उत्तरमा फोटोकपी पनि लेखेको फोटो स्टुडियो पनि भएको पसल देखेर त्यतै लम्के । पसलमा साहुनी ढाड घाम तिर फर्काएर कुर्सीमा वसेर बांधिएका हातमाथी टाउको राखेर आराम गरिरहेको पाएं । 

सिंढि चढेको मेरो आवाजले तिनी चनाखो भईन् । मैले सोधें " डु यु ह्यभ ईलेकट्रिसिटि ?" उनले भनिन " नो" । हाम्रो विगतको शिक्षा नीतिले पस्केको राम्रो विषय हो यो जसले पनि अलि अलि मात्र भए पनि किन नहोस अग्रेजी बुझ्दछ वोल्दछ । 

हुन ता हामी वीच नराम्रो र विग्रेको विगत मात्र देख्ने संस्कारले डेरा जमाएको छ किन भने शीशा कुचो लगाउनु पर्ने कसिगंर नै कसिंगरले ढाकिएको छ तर खोजी गरे हामीले गरेका काम मध्ये राम्रा पनि नभएका होईनन् । उनको जवाफमा मेरो एउटा काम नहुने संकेत थियो । उनले मलाई आवश्यक चक्का पनि नभएको जानकारी दिईन् । 

मैले परिस्थिति प्रतिकुल भए पछि रमाईलो थप्ने उदेश्यले भने "उसो भए के पाईन्छ त यो पसलमा ?" उनि नाजावाफ भईन् । 

मैले भने " मलाई थाहा भयो के पाईन्छ यहां । ग्राहक नआएर हातमाथी टाउको राखेर घाम तापीरहेकी साहुनी पाईन्छ यो पसलमा ।" उनि खित्का छोडेर हांसिन् । 

उनले मलाई खुला मनले मदत गरिन । चक्का पाईन सक्ने पसल देखाईदिईन् । मैले दोस्रो पसलमा चक्का किन्दै गर्दा राजमार्गको अर्को तर्फ लोडसेडिगको क्षेत्र फरक भएको र विजुली हुनसक्ने जानकारी लि्ईसकेको थिए । नभन्दै हो रहेछ । तर फोटोकपी पसलमा भीड र साहुभाई एक जना मात्र । मैले वाक शक्तिको लगानी गरे र दुईवटै यन्त्रले मेरो काम गर्ने भए म फोटोकपी गर्छु भने । उनले माने । मैले केही मिनटमानै १५० प्रति फोटो कपी गरे र सडकमा आए । डा. भट्टराई ट्याक्सी रोकेर मलाई खोज्दै हुनुहुदो रहेछ।

हामी पुतलीसडकमा सिडी संकलन गरी जयनेपाल हल तिर लाग्यौ । भोलिको प्रवचनमा सहभागिहरुको वीचमा प्रतिस्पर्धा गराई जगदीश घिमिरेको अन्तर्मनको यात्रा र थ्रि ईडियट चलचित्रका दुईवटा टिकट पुरस्कारमा राख्ने निश्चयमा पुगिसकेको थिए म । थ्रि ईडियटमा परिस्थितिजन्य समस्या समाधानका राम्रा उदाहरण छन् । जयनेपालमा टिकट किनेर शिक्षा मन्त्रालय पुग्दा घण्टाघरले दुई बजेको संकेत दिईसकेको थियो । एक घण्टामा त्यहांको काम सकेर मलाई तीन बजे प्रज्ञा प्रतिष्ठान पुग्नु थियो छोरीको कार्यक्रम हेर्न । 

सरस्वति पूजाको साईतमा म शिक्षा मन्त्रालय पुगेको थिएं । शिक्षा मन्त्रालयले मलाई प्रदान गरेका दुई अमूल्य उपहारको संझना मलाई भयो केशर महलको वीचको प्रांगण छिचोलेर बैठक हुने कोठामा जांदै गर्दा । पहिलो थियो २०३६ सालको प्रवेशिका परिक्षामा प्रथम श्रेणीमा उतिर्ण गरेका विद्यार्थीलाई शिक्षा मन्त्रि मरिचमान सिंहको हस्ताक्षर भएको प्रमाण पत्र । अर्को कोलम्बो योजना अन्तर्गत भा्रतमा ईन्जिनियरिग पढ्न पाएको छात्रवृति । आज म जहां छु त्यहां पुर्याउने संयन्त्र त्यै छात्रबृति हो । 

मैले यो पावन अवसरमा शिक्षा मन्त्रालयलाई कृतज्ञता अर्पण गरे । कमलादी पुग्दा तीन बजी सकेको थियो । म हतार हतार भित्र पसेर क्यामेरा मिलाउन थाले । मन्चमा कार्यक्रम शुरु भैसकेको थियो । छोरीले त शुरुमै उसको प्रस्तुति छ भनेकी थिई । क्यामेराको पर्दामा छोरीलाई देखे पछि मलाई ढुक्क भयो । 

कार्यक्रम सके पछी हामी भृकुटीमण्डप हुंदै घर फर्कियौ । मैले अन्तर्मनको यात्रा किन्दा संझे यो मैले किनेको पांचौ प्रति हुनु पर्छ । बुद्धिदेवीको जयन्तिको अन्तिम प्रसाद भयो मेरो फेसबुक यात्रा । 

मेरी पुर्व विद्यार्थी बविनाले लेखेकी रहिछन् "यदि म खुशी हुन सक्छु भने किन दुखी हुने ।" 

मैले थपे - "यो दृष्टिकोणमा भर पर्ने कुरा हो । ओहो ! यस्तो राम्रो फूलमा पनि काँडा भनेर नरमाईलो मान्न पनि सकिन्छ या यस्तो तिखा काँडा भएको हाँगामा पनि फूल भनेर आनन्दित हुन पनि ।"