Saturday, January 21, 2017

अलबिदा दादाजी




रोटरी क्लबको बैठक सकेर हिँड्दा साँझको सात बजिसकेको थियो । पुसको महिना । अघिल्लो दिन परेको हिँउदे झरि । कठ्याङग्रिएको काठमाडौं उपत्यका । म पुत्ररत्न सिरिनसँग कारमा पुल्चोकबाट युएन पार्कको बाटो हुँदै कोटेश्वरतिर जाँदै थिएँ । चालकको सिटमा ऊ थियो । हामी दुवैलाई कति बेला घर पुगौं भन्ने लागिरहेको छभन्ने मलाई लागेको थियो । तर त्यस्तो भएन । भाटभटेनी सुपरमार्केट पुगेपछि गाडी रोक्दै उसले भन्यो ।
मलाई पाटन ढोकाको किताब पसलमा दुईवटा छन्दका कविताको किताब किन्नु छ । एटियमबाट पैसा निकाल्ने हो कि ?’
दिउँसो मेरो खल्ती रित्तिएको उसले बुझेको थियो । यसर्थ एटियमबाट पैसा निकाल्ने काममा मेरो विमति थिएन । तर त्योभन्दा पनि एकाएक उदाएको कविताको किताब खरिद योजनाले मेरो ध्यानाकर्षण भएको थियो । मुम्बईमा अर्थशास्त्रमा स्नातकोत्तर गर्ने विद्यार्थी जसले राम्रो कम्पनीमा स्थायी जागिर पनि पाइसकेको छ, उसको यो छन्द कविता मोह ?
मैले यस विषयमा केही अनुमान गर्न सकेको भए तापनि भोलिपल्ट बिहान फेसबुक खोलेर हेर्दा सबै कुरा छर्लङ्ग भयो ।
हजुरले नै मलाई नेपाली कविताबाट कसरी आनन्द लिने भन्ने तरिका सिकाइ दिनुभयो । तपाईं सम्झनामा सदैव रहिरहनु हुनेछ ।
यस्तो सन्देशसँग जोडिएर भानुभक्तिय रामायणको सुन्दरकाण्डका श्लोकहरू वाचन गरिएको भिडियो सिरिनको फेसबुक पेजमा अपलोड गरेको पाएँ । शार्दुलविक्रिडित छन्दमा लय मिलाएर गाइएका श्लोकहरूमा तलका हरफहरू पनि थिए ।

राक्षसका बीचमा बसी जिउनु धिक् मर्नु निको मर्दछु ।
चुल्ठो लामु छ झुन्डिनाकन यहाँ डोरी त यै गर्दछु ।। 

भिडियोको पुछारमा छन्दफरदादाभन्ने शीर्षक हृयास ट्याग गरिएको थियो । रातो बंगला स्कुलका अन्य पूर्व विद्यार्थीले फेसबुक सञ्जालमा दादाजी अर्थात् कमल दीक्षितको सम्झनामा यसरी कविता वाचन गरी सम्प्रेषण गरेका रहेछन् ।
त्यही दिन दिउँसो समकालीन सृजनात्मक लेखनको मियो घोष्ट राइटिङ् नेपालको समूहमा मिसिएर म र सिरिन पाटनढोकास्थित दीक्षित निवास पुगेका थियौं । समवेदना प्रकट गर्न आउने आगन्तुकहरूका लागि निर्धारित गरिएको स्थानमा अटाईनअटाई मान्छे थिए । दादाजीकी छोरी रूपा जोशीले केही रचना वाचन गरेर किरियापुत्रीलगायत अन्य श्रोतालाई सुनाइरहेकी थिइन । त्यो सामग्री दादाजीले नै लेखेको संस्मरणात्मक निबन्ध रहेछ । हरेक दिन तीनवटा रचना वाचन गर्ने निधो गरिएको रहेछ । घोष्ट राईटिङ्का हामी एक बीस संख्याका सदस्यहरू पनि श्रोता गणमा मिसिएका थियौं । रूपाजी पछि प्राडा माधवप्रसाद पोखरेलले पनि एउटा अर्को निबन्ध वाचन गरेर सुनाउनुभयो । पछि थाहा भयो ती निबन्धहरू कदीको सम्झेको बिर्सेकोपुस्तकबाट लिइएका रहेछन । मृत आत्माको चिरशान्तिको कामना गर्न र आफन्तजनलाई शोकाकुल स्थितिबाट सामान्य अवस्थामा फर्कन सघाउनका लागि यस्तो बेलामा गरुड पुराणश्रवणको प्रचलन नेपाली समाजमा विद्यमान छ । तर संसार छोडेर गएका व्यक्तिले नै लेखेको रचना वाचन गरेर दीक्षित परिवारले अझ विशिष्ट काम गरेको अनुभूति मलाई भएको थियो ।
तर यो दृष्टान्तले मेरो मनमा एउटा तर्क भने जन्मियो
आफ्नो जीवनकालमा साहित्य लेखन नगरेका वा अन्य पेशामा लागेका व्यक्तिहरूको काज क्रियामा त यो सम्भव नहुने भयो । वाह कलमको शक्ति वाह साहित्य लेखनको कमाल ∕’
कमल दीक्षित स्रोत व्यक्ति भएको घोष्ट राईटिङ्ले आयोजना गरेका दुईवटा कक्षामा विद्यार्थी भएर बस्दाका अविष्मरणीय अनुभूतिहरू छन् । उहाँको जाज्वल्यमान अनुहार, प्रत्युत्पन्न मति र भैपरि आउने परिवेशलाई रोमाञ्चक बनाउने अद्वीतिय कलाको अहिले पनि झलझली सम्झना आइरहेको छ ।
यो जाडोको समयमा यति बिहानै हजुरलाई दुःख दियौं हामीले ।कक्षा सुरु हुनै लाग्दा आयोजकले भनेका थिए ।
यस्ता चन्द्रमा जस्ता मुहार भएका छात्राहरू अगाडिको बेन्चमा बसेका छन् । यस्तो रौनक भएको कक्षामा पढाउन पाउनु नै ठूलो कुरो हो । बिहान, दिउँसोको के कुरा भयो र ?’
कतिको प्रत्युत्तरले हामी सबै मन्त्रमुग्ध भएका थियौं ।
साहित्य लेखन र पुस्तक सङ्ग्रह नै कदीको जीवनको अनुराग रहेछ । कक्षामा उहाँले अमेरिकामा आयोजना गरिएको रोटरी ईन्टरनेशनलको सम्मेलनमा सहभागी हुन जाँदाको एक प्रसंग सुनाउनुभयो ।
कामल हृवाट यु डु ईन फ्याक्ट ?’ एक अमेरिकनले कदीको पेशाको बारेमा यसरी रैथाने उच्चारण शैलीमा सोधेका रहेछन् ।
आई लिभ बुक्स ।मुस्कुराउँदै कदीको जवाफ आएछ ।
हृवाट ?’ उत्तर सुनेर ती विदेशीले विस्मय भावमा जिब्रो काडेछन् ।
आई रिड बुक्स । आई राईट बुक्स । आई पब्लिस बुक्स । आई कलेक्ट बुक्स । मिनिङ् आई लिभ बुक्स ।
आफ्नो कर्मसाधनाको ईन्द्रासनमा दशकौ बिताएर अथाह अनुभव सगाँलेका पेशाधर्मीको जस्तो अत्यन्तै शालीन जवाफ पाएर विदेशी मित्र दँग परेछन् ।
साहित्य लेखनमा भर्खर शिशु कक्षामा प्रवेश गरेका तर उमेरले नेटो काटिसकेका हामी वृद्ध विद्यार्थीलाई उहाँका केही सुझाव र टिप्पणीहरू मननयोग्य थिए । टिपोट गर्न भ्याइएका केही यस प्रकार थिए
श्रीमद्भागवत गीतामा भनिएको छस्वधर्मो निधनम श्रेयः परधर्मो भयाभयः । यसकारण तपाईंको बारेमा अथाह जानकारी भएको व्यक्ति तपार्इं आफैं हो । आफ्नो विषयमा लेख्नु होस् ।

मदन पुरस्कार स्थापना नभएको भए कमलमणि साहित्यकार हुने थिएन ।
साहित्य लेखनका विगत १५० वर्षको महान् शिल्पी बालकृष्ण सम हुन् ।
कमल दीक्षितलाई बुझ्न ७७ वटा पुस्तक पढ्नुपर्छ ।
साहित्यकारमा एउटा अहं हुनुपर्छ । म लेख्न जान्दछु । मेरो लेखनमा पूर्णता छ । मैले लेखेको हुन्छ । पक्कै पठनीय हुन्छ । मेरो लेख पढ्ने भोक समाजमा छ । मेरो लेखनले स्थान पाउँछ । लेखकले यस्तो ठान्नुपर्छ ।
मैले धेरै अघिदेखि पालेर राखेको एक प्रश्न थियो । आफू प्राविधिक कित्ताको विद्यार्थी भएकोले साहित्यका कतिपय कथनहरू अजिबका लाग्थे र अझै पनि लाग्छन् । मैले मौकामा चौकाको दाउ हान्ने सुर झिकेँ ।
मेरो गणितमा एकमा एक घटाउँदा एक नै बाँकी रहन्छ । यो कसरी हुन्छ ?’
महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको पागल कवितामा उल्लेखित गणित र विज्ञानका स्थापित मान्यताहरूलाई नै हाँक दिने यो अभिव्यक्तिलाई कसरी बुझ्ने ? म अन्योलमा थिएँ । प्रश्नको तीर दीक्षित गुरुतिर फ्याँकेर म अधैर्य भएर उत्तरको पर्खाइमा बसेँ ।
तपाईंको थर के हो ?’
खतिवडा । ब्राहृमण पुत्र हुँ ।
उसो भए संस्कृत केही बुझ्या होला । ॐ पूर्णमदं पूर्ण मिदंभन्ने मन्त्र थाहा छ ?’
थाहा छ । ॐ पूर्णमदः पूर्णमिदं पूर्णात्पूर्णमुदच्यते । पूर्णस्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते ।।
मैले न्वारानदेखिको बल निकालेर भने ।
बस एकमा एक घटाउँदा एक हुन्छ भनेको यही मन्त्र हो ।
म खुशीले पागल जस्तै भएँ । अनि पूर्णताको अर्थ लगाउने त्यो मन्त्रको सरल व्याख्या सम्झेनदीमा लोटा लिएर जानु होस् । नदीको पानीले लोटा भर्नु होस् र भन्नुहोस्
यो लोटामा पानी भरिएको पूर्णता त्यो नदीको पूर्णताबाट आयो । तर यस्तो भए तापनि नदी अझै पूर्ण नै छ ।
मेरो इन्जिनियरिङको विद्यावारिधिसम्मको पढाइले छुन नसकेको ज्ञान पाएको अनुभूति भएको थियो । त्यसै दिन मैले मेरा गुरुको समूहमा आदरणीय कमलमणि दीक्षितलाई राखेँ । कक्षाको केही दिनपछि म हानिएर ढोकैमा क्याफे परिसरमा रहेको उहाँको कार्यालयमा पुगेँ । अभिवादन गरेँ ।
मलाई यतिले पुग्दैन । कृपया शिरमा हात राखेर आशीर्वाद दिनु ।
सम्भवतः मेरो माग अनौठो थियो । उहाँलाई सम्झाउनु परेन ।
त्यो पूर्णता विषयमा प्रश्न गर्ने घोष्ट राईटिङ्को मेधावी छात्र होइन त तपाईं ?’
म धन्य भएको थिएँ । उहाँले मलाई सहजै चिन्नु भयो ।
हामीले गुरु पूर्णिमाको दिनमा नेपाल विकास अनुसन्धान प्रतिष्ठान (नेविअप्र) मा एउटा कार्यक्रमको आयोजना ग¥यौं । कदी गुरुलाई प्रमुख अतिथिको निम्तो दियौ ।
यो त आश्चर्य भयो । अहिलेसम्म नभएकै काम भयो । कमल दीक्षितलाई गुरु पूर्णिमाको अतिथि ?’ उहाँले नेविअप्रको सभाकक्षमा प्रवेश गर्दै भन्नुभयो ।
शिष्यात इच्छेत पराजयम् । हजुरको गुरुत्वले यो वाक्यको मर्म चरितार्थ गरेको जस्तो लागेकोले निमन्त्रणा गरेका हौँ ।नेविअप्रका प्रमुख डा. जयकुमार गुरुङले भन्नु भएको थियो ।
उहाँले हामीलाई फेरि एकपटक राम्ररी हेर्नुभयो । म लगभग टोलाएको स्थितिमा थिएँ । मैले दिन नसकेको नेपाली भाषा साहित्यको संंस्कार मेरो छोराले उहाँको रातो बङ्ला स्कूलको नेपालीको एउटा कक्षाबाट पाएको थियो । मैले मेरा जिबालाई सम्झिए । मेरा ६५ वर्ष पनि नकटेका पिताश्रीलाई सम्झिए । म त्यति भाग्यमानी नाति थिइन, जो हजुरबुवासँग लामो समयसँगै बिताउन पाओस् । मेरो छोरा सिरिन पनि त्यति भाग्यमानी नाति भएन, जसले उसका हजुरबुबासँग विधाताले सबैलाई दिएका केही समानान्तर दशक बिताउन पाओस् । तर म यस्ता धरोहरको अघिल्तिर उभिएको थिएँजसले रातो बङ्ला स्कुलमा अध्ययन गर्ने सयौं नाति नातिनालाई हजुरबाले दिने संस्कार पस्किदिएका थिए । संस्कार सिक्ने उमेर हुन्छ । सम्भवतः हजुरबा र हजुरआमाले नाति नातिनालाई सिकाउने संस्कार नै सबैभन्दा ओजस्वी र दिगो हुन्छ । एकल परिवार र सीमित सन्तानमा चित्त बुझाउनुपर्ने अहिलेको समाजमा बाल्यकालमा पाउनुपर्ने माया ममता र हाँसखेलको रमाइलोबाट हामीले अधिकांश बालबालिकालाई वञ्चित गरेका छौं । यस्तो कालखण्डमा शिष्यात इच्छेत पराजयमअर्थात् शिष्यबाट पनि पराजयको ईच्छा गर्नुभन्ने अभिप्रायले शिक्षा र दीक्षा दिनु । कस्तो उदारता ? कस्तो महानता ? 
पुत्रात् इच्छेत पराजयम् । अर्थात् पुत्रबाट पनि पराजयको इच्छा गर्नु । यो पनि शास्त्रमा छ । थाहा छ ?’ कदी गुरुबाट फेरि हाम्रो परीक्षा लिएझंै सोधनी भयो ।
अहिलसम्म थाहा थिएन । अब थाहा भयो ।मैले सबैभन्दा सजिलो जवाफ दिएँ । मलाई पुत्र वा पुत्रीलाई पनि यस ढंगले शिक्षा वा संस्कार दिनुपर्छ भनेर शास्त्रले भनेको छ भन्ने थाहा थिएन ।
नेपाली वाङ्मयको उत्थान र समृद्धिका लागि आठ दशक बज्रझै ंआफ्नो उपस्थिति देखाएर एउटा नमुना जीवनयापन गर्न दादाजी सफल भए । स्रष्टा र साहित्यको अभिभावकत्व ग्रहण गरे । नेपाली भाषालाई पनि कम्प्युटरमैत्री बनाउन योगदान गरे । आगोझैं सल्किएर फेसबुकमा भाइरल बनेको छन्दफरदादाजीको हृयास ट्यागले त्यही बताएको छ । छन्दका १०१ कविताले त्यही बताएको छ । भूकम्पले भत्किए पनि बाँस र माटोको गारोको सहारामा पुनः ठडिएको मदन पुरस्कार पुस्तकालय भवनले त्यही संकेत गरेको छ । कमल दीक्षित डटकममा खुला किताबको रूपमा राखिएका ७५ वटा पुस्तकहरूले त्यही बताएका छन् ।
यो आलेखको आरम्भमा उल्लेखित श्लोकमा रामायणकी नायिका सीताले विकट परिस्थितिमा पनि आफ्नो आदर्श र सत्यनिष्ठाबाट विचलित हुन नहुने सन्देश दिएकी छन् । कुनै उपाय नभएको परिस्थितिमा बरु मृत्युवरणको विकल्प उत्तम हो भन्ने भाव पनि उनले उल्लेख गरेकी थिइन् । यही उपमा युवा कमलमणिमा पनि पाउन सकिन्छ । विद्या पुरस्कार निबन्ध प्रतियोगितामा रचना पठाएर गोरखापत्रमा छाप्ने काम नै मदन पुरस्कार स्थापना गर्ने रणनीतिअनुरूप गरिएको थियो । राणाशासनकाल जस्तो साहित्य र वाङ्मयको समृद्धिका लागि प्रतिकूल परिस्थितिमा पनि कालो बादलमा लुकेर रहेको चाँदीको घेरालाई देख्न सकेका थिए अर्जुन दृष्टिका धनी कमल दीक्षितले । राणाशासनकालदेखि साइबरकालसम्म अनवरत नेपाली भाषा साहित्यको सेवा गरी भविष्यका सन्ततिलाई समेत मार्गदर्शन गरिदिने सरस्वती साधकलाई नमन र हार्दिक श्रद्धाञ्जलि । 
पुस २१, २०७३
- See more at: http://ehimalayatimes.com/bichar-sahitya/6697#sthash.Cpvid25Q.S3TpAcdt.dpuf

No comments:

Post a Comment