साथको माटो, गुमेको हिरा

एकाएक छैठौँ इन्द्रिय सचेत भयो । लाग्यो, केही ठूलो गडबड भएको छ । सधैँ साथमा हुने सामान कतै छुट्यो । पाइन्टको दाहिने खल्ती जाँचेँ, छैन । देब्रे जाँचेँ, छैन । कोटका चारवटै खल्ती छामेँ, छैन । सटको खल्तीमा पनि छैन । निष्कर्ष निस्कन बेरै लागेन । 

‘ए ! भाइ ! मेरो मोबाइल छैन त ?’

म ट्याक्सीमा थिएँ । चालक भाइलाई मेरो स्थिति अवगत गराएँ । सिँहदरबारको पूर्वी दक्षिण कुनोमा अवस्थित हनुमान स्थानबाट पुल्चोक जाँदा यो घटना भयो । घडीको सुइले अपराहृनको ४ः१५ देखाएको थियो । नेपाल विकास अनुसन्धान प्रतिष्ठानमा ४ बजे शुरु हुने एक गोष्ठीमा सहभागी हुन म ट्याक्सीमा हुइँकिएको थिएँ । केही कार्यक्रम त छुटिसकेको थियो । साढे चारका लागि तय भएको प्रा.डा. माधवप्रसाद पोखरेलको ‘वक्तृत्व कला’ विषयको प्रस्तुति छुट्ला भन्ने पिर थियो । पन्ध्र मिनटअघिसम्म दुईवटा सिमकार्ड भएको मेरो सामसुङ ग्यालाक्सी जे सेभेन मोबाइल साथमै थियो । दुर्भाग्य ! अहिले त्यो छैन । 

आफ्नो प्रिय वस्तु एकाएक गायब हुँदाको यो क्षणले मलाई एक दिव्य ज्ञान दियो । हराउनु र हराएको थाहा पाउनु दुई सम्बन्धित तर अलग अलग विषय रहेछन् । हामीसँग भएका कैयन वस्तुहरू, विचारहरू या सम्झनाहरू हराएका होलान् । ती हराएका छन् भन्ने हामीलाई थाहासम्म नहोला । जब हराएको थाहा हुन्छ अनि पीडा हुन थाल्छ । जति चाँडै हराएको थाहा हुन्छ, भेटिने सम्भावना पनि त्यति नै प्रबल हुन्छ ।

हराउँदाको क्षण कस्तो हुन्छ ? यो प्रश्नले रामायणको एक प्रसंग स्मरण गराउँछ । कुटीबाट सीता गायब भएको क्षणलाई पण्डित सोमनाथ सिग्देलले आदर्श राघव काव्यमा यसरी व्यक्त गरेका छन्– 

हा ! हा ! डाहा दिई हृदयको हार कहाँ हरायो 

संसार–श्री गुम हुन गयो, शान्ति–धारा बिलायो ।

प्रेमी साथी अलप हुनगयो, अस्त भो भव्य तारा

हाहा पारी सहज हरियो प्राण सर्वस्व सारा ।।

पछाडि भिर्ने झोला पनि जाँचे । मोबाइल त्यहाँ पनि छैन । थापाथलीको पुलमा पुग्दा शतप्रतिशत यकिन भयो २५ हजार रुपियाँ परेको मोबाइल फोन हराएकै हो ।   

कहाँ छोडियो त !

दुई वटा प्रबल सम्भावना सतहमा आए । पहिलो, बिजुलीबजारको एन्फो कार्यालयमा, जहाँ मैले आधा घण्टा बिताएको थिएँ । दोस्रो, बिजुलीबजारमा चढेको ट्याक्सी, जसले मलाई हनुमानस्थानसम्म ल्याइदिएको थियो । त्यसको चालकले ‘घट्टेकुलोतिर जानुछ’ भनेर मलाई सडकमा छोडेको थियो । 

‘ट्याक्सी फर्काऊँ त सर ?’

चालकले मलाई गर्न सक्ने सबभन्दा ठूलो सहयोग त्यही थियो । नाटकीयरूपमा मेरो गन्तव्यमा १८० डिग्रीको परिवर्तन आयो । मैले ट्याक्सी फर्काऊ भने ।  उसले ट्याक्सी कानदेवता स्थानबाट थापाथलीतिर मोड्यो । पहिलो ट्याक्सीमा छोडिएको भए भेटिने सम्भावना झिनो थियो । एन्फोमा छोडिएको भए भेटिन सक्थ्यो । मलाई एकाएक संकट आइलागेको थियो । घटनाक्रम सम्झन थालेँ । जब म हनुमानस्थानमा यो ट्याक्सीमा चढेको थिएँ, चालकभाइ मोबाइलमा कुनै खेलमा व्यस्त थिए । मैले उनको ध्यानाकर्षण गरेको थिएँ । 

‘पुल्चोक जाने हो भाइ ?’

‘जाने हो तर पचास रुपियाँ थपिदिनू है ।’

‘म त मिटरमा जान्छु । चालकले त सेवा दिएर पो कमाउने हो त । यसरी ठाडै माग्नु त भएन नि ¤ माग्ने काम त चोकमा उभिएका मगन्तेले पो गर्छन् ।’

ढोका खोलेर पछाडिको सिटमा बसेँ । ऊ थप केही नबोली गाडी स्टार्ट गरेर अघि बढ्यो । मेरो ट्याक्सीयात्राको परम्परागत संवादशैली सुरु भयो ।  

‘भाइलाई युधिष्ठिर भनेको को हो थाहा छ ?’

‘छैन त !’

‘पाँच पाण्डव भनेको थाहा छैन र ?’

‘छैन त !’

‘पोखरीको पानीमा हेरेर आकाशमा निशाना लगाउने धनुर्धारी अर्जुन क्या त ¤’

‘थाहा भएन ।’

‘पाँच जना लोग्नेमान्छेकी एउटै श्रीमती द्रौपदी क्या त !’

‘ए ! कता कथामा सुनेको जस्तो लाग्यो ।’

उसले दिक्क भएर पनि यो सकारात्मक जवाफ दिएको हुनसक्थ्यो । अथवा म उसको ज्ञान भण्डारमा अस्तित्वमै नभएको कित्तामा बाली लगाउने प्रयास गर्दै थिएँ । हामी माइतीघर हुँदै थापाथलीतिर लाग्यौँ । मैले युधिष्ठिर र यक्षको प्रश्नोत्तरको प्रसंग निकालेँ । 

‘संसारमा सबैभन्दा हलुका के हो ?’

यक्षले मुर्छा भएका भाइहरूलाई व्युँताउने शर्तमा युधिष्ठिरलाई यी दार्शनिक प्रश्न गरेका थिए । मैले त्यही प्रश्न चालकलाई सोधेँ । 

‘तपाईंको विचारमा यो संसारमा सबैभन्दा हलुका के हो ?’

‘कागज त होला अरू के होला र !’

अहिले भने उसले स्नायु कडा पारेको थियो । 

‘कागज भन्दा त कपास हलुका हुन्छ । युधिष्ठिरले त्यस्तो साधारण उत्तर दिएनन् ।’

‘के दिए त सर ?’

‘माग्नु सबैभन्दा हलुका हो रे ! तपाईंले पनि  ५० रुपियाँ थपिमाग्नु भयो नि ! मगन्तेले गरेको जस्तो हलुका भयो क्या !’

उसँग कुरा गर्दाको मेरो हलुका स्नायु गियर कित्ता परिवर्तन गरी कडा भइसकेको थियो । म मोबाइल हराएको त्रासको दास भएको थिएँ । ट्याक्सी वाग्मतीको पुल काटेर थापाथली तिर लाग्यो । मैले फेरि खल्ती छामेँ । पाइन्टका अगाडिका दुई, कोटका चार र सटको एक गरी सात वटा खल्ती खाली थिए । एकाएक मेरो हात पाइन्टको पछाडिको खल्तीमा गयो । पछाडिको खल्तीमा म वालेटमात्र राख्छु । सार्वजनिक यातायातमा हिँड्दा म त्यसलाई विशेष ध्यान दिन्छु । खल्तीको टाँक लागे नलागेको विचार गर्छु । बसमा ज्यादै भिड छ भने वालेट कोट वा सटको खल्तीमा राख्छु । यहाँ अचम्म भयो । जगदीश घिमिरेले भनेजस्तो अन्धकारमा भेटिएको अप्रत्यासित उज्यालोले आँखा तिरमिराए । वालेटको खल्तीभित्रको बीचमा मोबाइल थियो । हत्तपत्त झिकेँ । 

‘मेरो मोबाइल भेटियो...... !’ 

मनमनमा आफैँलाई मात्र भनेँ । मोबाइल हातमा खेलाउन थालेँ । यतिबेला हामी थापाथली क्याम्पसछेउ पुगेका थियौँ । 

‘ए भाइ ! अचम्म भयो । मेरो मोबाइल भेटियो । पछाडिको खल्तीमा र’छ !’ 

‘ए ! लौ ! तपाईं पनि घरि हरायो भन्नुहुन्छ घरि फेला प¥र्यो भन्नुहुन्छ ।’

‘भाइ ! तपाईंको इच्छा पूरा हुने भयो, पचास होइन त्यो भन्दा बढी नै थप पाउनु हुने’भो ¤’ 

उसले माइतीघर मण्डला परिक्रमा गरेर ट्याक्सी रोक्यो । मैले उसले मागेजति दाम थपिदिएँ । ‘माग्नु हलुका हो’ भनेर युधिष्ठिरको दर्शन छाँट्ने म आफैँ हलुका भएको थिएँ । आफ्नो सिद्धान्तमुखी टिप्पणीलाई व्यवहारको उकेरा दिन सकेको थिइनँ । 

मोबाइल प्रकरणको घटना शुक्रबार अपराहृन भएको थियो । उक्त हप्ता अरू दुई अमूल्य सामग्री मेरो संसारबाट हराएका थिए । पहिलो थियो– नागरिकताको प्रमाणपत्र । 

छत्तीस सालको प्रवेशिका परीक्षाको नतिजा सार्वजनिक भएको थियो । म मोरङको उर्लावारीस्थित राधिका माध्यमिक विद्यालयबाट उत्तीर्ण भएको थिएँ । उक्त विद्यालयबाट प्रथम श्रेणीमा उत्तीर्ण हुने म पहिलो विद्यार्थी थिएँ । म कलेज पढ्न जाने सुरसारमा थिएँ । नागरिकताको प्रमाणपत्र बनाउने कुरा आयो । नैसर्गिक थलो पाँचथरको स्याबरुम्बा भएकोले फिदिमबाटै नागरिकता लिने घरसल्लाहअनुसार बडाबापुत्र गोपालदाइसँग फिदिम पुगेँ । ‘भोट हाल्न चाँडै पाओस्’ भनेर मेरा कान्छा काकाले नाम दर्ता गर्दा उमेर तीन वर्ष बढाइदिएका रहेछन् । सोह्रको उमेरमा १९ वर्षको उमेर भएको नागरिकताको प्रमाणपत्र मैले पाएँ । यता विद्यालयको अभिलेखमा पनि मेरो जन्ममिति असली थिएन । प्रवेशिका परीक्षा दिन १६ वर्ष पुगेको हुनुपर्ने नियमका कारण मेरा बुवाले फागुन ११ लाई मंसिर ८ बनाइदिनुभएछ । यसरी असली जन्ममितिबाहेक दुई नक्कली जन्ममिति बुवा र काकाले दिएको बक्सिसमा  पाएको थिएँ । 

स्नातकोत्तर अध्ययनका लागि म २०५० सालमा थाइल्याण्ड जाने भएँ । विदेश जान राहदानी चाहियो । अब विद्यालयको चारित्रिक प्रमाणपत्र र नागरिकताको जन्ममितिहरूको द्वन्द्व भयो । पहिलोले बाजी जित्यो । नागरिकताभित्रको नक्कली जन्ममितिको भारी मैले केही वर्षअघि बिसाएँ । नागरिकता र अन्य कागजातको जन्ममिति मिलाएँ । आमाले दिएको जन्ममिति भने जन्मदिन मनाउन र फेसबुकमा शुभकामना लिन प्रयोगमा छ । बुवाले राखिदिएको जन्ममिति आधिकारिक भयो ।  

मलाई ‘नेपालको नागरिक’ बनाउने यो अमूल्य कागज केही दिनअघि हरायो । लब्धांकपत्र र राहदानी लगायतका महत्वपूर्ण कागजात राख्ने गरेको स्थानमा त्यो पाइन । मेरो राखनधरन म आफैँ गर्छु । उमेरको कारणले हो कि मेरो निजी व्यवस्थापन क्षमता र स्मरण शक्तिमा केही ह्रास आएको महसुस भएको छ । 

‘तपाईंको नम्बर यस पटक स्वाट्टै घट्यो ।’

परिवारका सदस्यहरूको टिप्पणी थियो । कहिले पनि अनुत्तीर्ण नभएको विद्यार्थी यो पटक गर्लम्मै ढलेजस्तो भयो । घरमा भुइँपाताल खोजेँ, फेला परेन । ‘तिते करेलालाई निमको थाँक्रो’ त्यसबेला भयो जब त्यही हराएको वस्तु नभई नहुने भयो । दक्षिण कोरिया जान राहदानी कोरियन राजदुतावासमा बुझाएको थिएँ । त्यसैवेला नयाँ दिल्ली जानुपर्ने भयो । भारत जाँदा राहदानी चाहिँदैन, नागरिकताले काम चल्छ तर मेरो त नागरिकतै हराएको छ । अब के गर्ने ¤  आफूसँग भएका अन्य कागजातले काम गर्ला कि भन्ने सोचेँ ।  

‘तपाईंको छुट्टै सुटकेस ठीक पार्नू । विमानस्थलबाटै फर्किनुपर्ने हुन सक्छ ।’

नागरिकता भेटिने ठाउँमा नराखेको रोष मिसाएर श्रीमतीले आदेश जारी गरिन् ।  

‘पुरानो राहदानीले काम गर्ला । आखिर इन्डिया जाँदा चाहिने परिचय पत्र न  हो !’  

‘हो, हो, हजुरलाई दिन्छ । कोदारीपारिको चीनको बजार जाँदा पनि विश्वविद्यालयको परिचयपत्रले भइहाल्छ भनेको होइन ! चिनियाँ पुलिसले सातो बोलाएको बिर्सनुभो ?’

त्यसवेला नागरिकता नहुने ममात्र थिएँ ।  सीमावारि नै झोक्राएर बसेको थिएँ । 

म भएभरका अन्य प्रमाण बोकेर हिँडे । जेट एयरको जाँच कक्षमा श्रीमती र छोरीको सँगै मेरो पुरानो राहदानी दिएँ । 

‘यो पासपोर्ट त पुरानो हो । भएन नि त हजुर !’

‘परिचय खुल्ने प्रमाणमात्र चाहिने होइन र ?’

‘हो, तर यसको वैधता छैन नि त सर !’ 

म खङग्रङ्ग भएँ । यसरी मैले किन सोचिनँ भन्ने बुद्धि बंगारो बल्ल उम्रियो । 

श्रीमतीतिर हेर्दै हेरिनँ । मेरो नम्बर अझै घट्ने प्रमाण थपिएको थियो । जाँचकक्षकी कर्मचारी विराटनगरकी ‘खतिवडा’ वंशकै चेली परिछिन् । मैले नागरिकता नहुँदाको वैकल्पिक उपाय सोधेँ । 

‘मतदाता परिचयपत्रले हुन्छ ।’

काम भयो । विमानस्थलबाट फर्कनु परेन । यसपटक पहाडकी बडीआमा बितेकी हुनाले तिहारमा टीका लगाउनु थिएन । यसैले तिहारकै समयमा दिल्लीको भ्रमण तय भएको थियो । पुत्ररत्न सिरिनसँग गुरगाउँमा केही दिन बिताएर काठमाण्डौ फर्केपछि पनि नागरिकता खोज्न थालेँ । यहीबीचमा कोरियाबाट प्राध्यापक जिउङको एउटा इमेल आयो । एक वर्षअघि सम्पन्न एक अनुसन्धान परियोजनाका सक्कल बिलभरपाई मागिएको थियो । अन्यथा खर्च गर्ने व्यक्तिले बिलभरपाईमा उल्लिखित रकम फिर्ता गर्नुपर्ने जानकारी थियो । 

मैले त्यो परियोजनामा डा. अनिश घिमिरे र शीला डंगोेललाई अनुसन्धानकर्ता बनाएको थिएँ । परियोजनाको काम उनीहरूले हेर्थे । एक चरण खोजी हेर्दा ती कागजातहरू फेला परेनन् । अनिशसँग सम्पर्क भयो । 

‘म हिँड्नु अघि फाइलमा राखेर सबै कागजात मैले सरको टेबलमा छोडेको थिएँ ।’

म सन् २००२ मा जापानबाट स्वदेश फर्केपछि मेरो टेबलमा व्यवस्थित तरिकाले कागजात र फाइलहरू राखिएका हुन्थे । अहिले यी बिलभरपाई र नागरिकताको हराएको प्रकरणले के जनायो भने त्यो व्यवस्थापनको इन्द्राशन ‘भताभुङ्गे राजाको लथालिङ्ग दरबार’ जस्तो भएको थियो । मान्छेले आफूलाई जहिले पनि इन्द्राशनमै राख्छ । आफ्नो बानीव्यहोरा र शैली उत्कृष्ट नै ठान्छ । बहाना बनाएरै भए पनि आफ्नो तरिका नै उत्तम भन्ठान्छ । अथवा ‘मेरो बानी नै यस्तो हो’ भन्छ । विभिन्न विधाका समकालीन सन्दर्भ लेख्ने विश्वप्रसिद्ध पत्रिका ‘दि इकोनोमिस्ट’ का स्तम्भकारहरूको पनि कार्यकक्ष भद्रगोल नै हुन्छ भनेर त्यही पत्रिकामा पढेको स्मरण ताजा भयो । 

यहाँ पीडा हराउनुको थियो । आफूसँग हुँदा त्यही वस्तु माटो बराबर हुन सक्छ तर हरायो भने त्यो सुन वा हिराको रूपमा चित्रित भइदिन्छ । भारतका चर्चित गजल गायक जोडी जगजित सेन र चित्रा सेनले ‘ये दुनियाँ जादुका खिलौना है’ गाएका छन् ।

‘मिल जाये तो मिट्टी है, खोजाये तो सोना है ।’

यस अर्थमा हराएको नागरिकताको मूल्य अझ बढेको थियो । त्यसमा विवरण भर्ने कर्मचारीले बढो राम्रा अक्षर लेखेका थिए । 

नयाँ दिल्लीबाट फर्केपछिको कुरा हो । एक दिन नेपाल विकास अनुसन्धान प्रतिष्ठानमा बिहानको बैठक सकेर म कोटेश्वर गएँ । त्यहाँबाट बैंकमार्फत केही रकम पठाइदिनु थियो । काम सकेर सार्वजनिक बसमा काठमाण्डौ विश्वविद्यालय गएँ । केन्द्रीय क्याम्पस धुलिखेलमा सिँढी चढ्ने र ओर्लने काम मनग्यै हुन्छ । विज्ञान संकायतिर जाने सिँढी ओर्लदै थिएँ । एक पत्र भाँचेर भुईंमा फालिएको पाँच रुपियाँको नोटमा मेरो आँखा प¥यो । टिपेर हेर्छु त रातो रङ पोतिएको रहेछ । पक्कै पनि कसैले दशैँ वा तिहारमा पूजा गरेको हुनुपर्छ भन्ठान्दै देवीको प्रसाद मानेँ ।  

‘मेरा हराएका कागत आज भेटिन सक्छन् । साइत राम्रो छ ।’

यस्तो कल्पना मनमा आयो । यसले मलाई एक पटक जमेर खानतलासी गर्ने ऊर्जा दियो । कार्यकक्षमा गएर पहिलो काम त्यही गरेँ । फाइलको पत्रपत्र हेरेँ । प्लास्टिकका खाममा हेरेँ । एक–एक कागजात केलाएँ । अनिशले कालो मसिले ‘बिल भरपाई‘ लेखेको छ भनेका थिए । रोटरी क्लबका बिलहरू भएको प्लास्टिकको खाममा ध्यान गयो । खोलेर बिल पन्छाउँदै हेरँ । 

आम्मैइइइ.... ! 

लौ ! नागरिकता भेटियो ! विश्वकप मैदानमा खेलाडीले गोल गरेको खेलाडी कुदेझैँ कुदौँ जस्तो भयो । मेरो हिरा मेरै हातमा थियो । 

‘यो नागरिकता भेटिनेगरी राखिएको होइन । यो तेरो सोहै्रआना लापरबाही हो ।’ नागरिकता हराउने मलाई भेट्ने मले यसरी गाली ग¥यो । खोजेको बिलभरपाई भेटिएन । अहिले सोचिरहेको छु– एकपटक हराएर भेटिएका नागरिकता र मोबाइल प्रकरणहरूमा के समानता होला ! आखिर हराउने र भेटिने सिद्धान्त त विधाताले एउटै न बनाएका छन् !

साभार :  https://ehimalayatimes.com/sahitya-bibidh/19553